Günümüzde daha çok çevirmen adayları ve çeviri piyasasına girmek isteyen çevirmenlerin tercih ettiği gönüllü çevirmenlik hizmetinin etik olup olmadığı konusu sorgulanmaya başladı. Kimilerine göre bu durum gerçekten bir gelişim çerçevesi altında yapılıyorsa olabilir derken kimileri bu durumun hiçbir şekilde etik olmadığını düşünmekte.
Alt yazı çevirmenliğinin alanı oldukça geniş, en yaygın olanı ise dizi/film çevirileri. Bu alanda profesyonel olarak çalışanların dışında, deneyim kazanmak için alt yazı çevirmenliğine yönelen çevirmenler olabiliyor. Bu konuda en bariz örnek çeviri öğrencileri. Kendilerini geliştirmek adına ya gönüllü olarak bu işi yapıyorlar ya da çok cüzi bir miktarda alt yazı çevirisini yapıyorlar. Öğrencilerin haricinde, bu işi çerez olarak görüp öylesine yapan çevirmenler olduğu gibi; piyasa değerinin altında fiyatlar vererek, profesyonel olarak bu işi yapan insanları zor durumda bırakanlar da mevcut. Bir de bu işi sırf sevdikleri dizilerin alt yazısını çevirmek için yapanlar var.
Çeviri Blog’un sosyal medya hesabında yapılan anket sonucunu farklı farklı açılardan ele alarak gönüllü alt yazı çevirmenliğini mercek altına alıyoruz.
Gönüllü Alt Yazı Çevirmenliği Etikliği
Bu konudaki genel kanı, çeviriler sosyal sorumluluk için yapılıyorsa bu durumda etikliğin tartışılması söz konusu dahi olmayacağı yönünde. Örneğin kanserli hastalar gibi sosyal sorumluluk gereken işler bazında bu konunun etikliği tartışılmaz. Fakat söz konusu, dizi/film olunca konuya otomatikman etiklik dahil oluyor. Çünkü bu işten para kazanan çevirmenler varken bunu gönüllü olarak yapmak, bu alanda profesyonelleşmiş ve parasını alt yazı çevirmenliğinden kazanan kişiler için haksızlık durumu ortaya çıktığından dolayı etiklik tartışması burada devreye giriyor.
Anketin en çok oylanan maddesi “bir işte iyiysen, o işi gönüllü olarak yapma” tadında idi. Mantıklı yaklaşıldığında, iyi olduğunuz bir konuda kazanç sağlanabilir bir durum varken, bunu gönüllü olarak yapmaya kalkmak biraz gereksiz kalabiliyor. Tabii bu kişinin kendisine kalmış bir durum.
“Öğrenciler kendilerini geliştirmek için bunu yapabilir ama genel anlamda etik olmayabilir” maddesi ise bir başka en çok oy alan maddedir. Çevirmen adayı olan öğrencilerin kendilerini okul dışında geliştirmek için yapabileceği işler arasında gözüküyor alt yazı çevirmenliği. Aslında birçok öğrencinin de buna yönelmesinin sebebi sevdiği dizi/filmleri çevirmekten zevk almaları. Yabancı dizileri yayınlayan sitelerin çoğu da gönüllü olarak öğrencileri almaktan pek çekinmiyorlar hatta bazı siteler bu konuda ufak tefek ödemeler yapmakta. Fakat öğrencinin kendisini geliştirebilmesi için yapabileceği birçok iş var aslında. Turist rehberliğinden tutun gönüllü stajlara kadar. Çevirmen adayı olan öğrencilerin buraya yönelmelerindeki bir diğer sebep ise alt yazı çevirisinin kolay olduğuna inanmaları.
Direkt olarak “Etik değil” maddesini işaretleyen azımsanmayacak kullanıcılar da var. Etik değil bakış açısının en büyük nedenlerinden biri alsında kişisel gelişimin desteklenmesini engellemek değil, piyasa içinde olan bazı kişilerin piyasa fiyatının altında rakamlar vererek hem haksız rekabet yapması hem de etik ve ahlak dışı davranıyor olmasını engellemek için etik olmadığını savunan insanlar var. Kaldı ki her türlü haksız rekabet ve iş ahlakına uygun olmayan hareketler etik değildir. Bu bağlamda etik olmama durumunun ağırlığı çok yüksek. Kimin bu işi kendini geliştirmek, kimin para kazanmak için yaptığını kestirmek güç. Bu yüzden “komik fiyatlara çeviri yapılacağına, gönüllü olarak yapılması daha etik” maddesini de işaretleyen katılımcılar mevcut. Tabii bu madde sadece haksız rekabet yapanlar için değil, çevirmeni sömürmek adına cidden komik rakamlar veren kişiler için de geçerli.
Hangi alanda olursa olsun kişinin kendisini geliştirmesi için yapılan gönüllü çalışmaların desteklenmesi gerektiğini düşünenler de mevcut. Burada dikkat edilmesi gereken şey kendini geliştirmeyi hedeflerken yapılan işleri baştan savma yapmak yerine hakkını vererek yapmaları. O zaman bu kişilerin her türlü desteklenmesi gerektiğini, zaten kısa sürede kendini geliştirmiş ve parlamış biri olarak fark edileceği görüşüne sahip kişiler de mevcut. Genç çevirmenlerin kendilerini göstermesi için büyük bir fırsat olduğu yönündeki görüşler de aslında buraya dahil edilebilir.
Aynı zamanda bu işlemin kişinin gelişimi için de oldukça önemli olduğu, bunun çevirmen adayının kendine bir şeyler katabilmesi için önemli bir adım olduğunu savunanlar da mevcut.
Genel bir değerlendirme yapılacak olursa; alt yazı çevirilerinin gönüllü yapılmasındaki etiklik durumu “hepsinden birazcık” olarak açıklanabilir. “Evet, çok da etik olmayan bir durum söz konusu, ama çevirmen adayı öğrencilerin pişmesi için göz ardı edilebilir” argümanına bu iyi niyetten yararlananları işaret ederek karşı çıkanların sayısı da oldukça fazla.
Sosyal sorumluluk bağlamında ele aldığımızda ve etik ilkesini devreye sokmadığımızda bile, bunu da kazanca dönüştürmek isteyenlerin ve bilerek piyasanın altında ücret verenlerin varlığından söz etmek zorundayız.
Çevirmen adaylarının kendini geliştirmesi durumu için ise bu işi hakkını vererek yapması durumunda, ismini duyurma aşamasında büyük fayda sağlayacağını ama bunu bir basamak olarak kullanabileceğini belirtebiliriz. Keza birçok örneğine rastlamak mümkün.
İşin hobi olarak yapılması ve kesinlikle ücret alınmaması konusunda ise herhangi bir etik tartışmasına girmenin mantığı bulunmuyor zaten. Gönüllü verilen bir emek söz konusu.
Sonuç olarak çevirmenler arasında dahi konuda tam bir net fikir oluşmuş değil. Oysa çevirinin doğruluğu kadar, iş ahlakı da önemlidir.
Etik olmak yada olmamak işte bütün mesele bu!
